«نماینده»؛ حسین هاشمی تختی نژاد*/ قانون‌گذار اهدافی برای مناطق آزاد پیش‌بینی کرده است از جمله: «افزایش و توسعه صادارت، ایجاد اشتغال و جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی و انتقال تکنولوژی، افزایش درآمدهای عمومی، افزایش توریسم، افزایش جایگاه اقتصادی کشور و بهره‌مندی از اقتصاد رقابتی.»
اینکه آیا در مناطق آزاد کشور ما این اتفاقات رخ می‌دهد و به اهداف تعیین شده دست پیدا کرده‌ایم یا نه مسائلی است که باید مورد بررسی قرار گیرد.
در حال حاضر ۷ منطقه آزاد تجاری در کشور داریم؛ اروند، کیش، قشم، چابهار در سواحل جنوبی، انزلی در کنار دریاچه خزر، ارس و ماکو.
در خصوص موفقیت مناطق آزاد موجود در جنوب کشور باید گفت آن گونه که اهداف تعیین شده بود و قانون‌گذار به عنوان اساسنامه یا مصوبه‌ای که مجلس ارائه داده و دولت هم انتظار آن را داشت، تحقق پیدا نکرد.
مستحضر هستید که مناطق آزاد قشم و کیش در واقع مناطق آزاد صنعتی، تجاری، توریستی است اما در این مناطق بیشتر به تجارت پرداخته شده است یعنی در بخش صنعت و توریست واقعاً کاری انجام نشده است. در موضوع تجارت هم گفتنی‌هایی وجود دارد که به آن اشاره خواهیم کرد.
منطقه آزاد قشم منطقه گسترده‌ای است آن چنان که یک شهرستان به شمار می‌آید. ۱۲۷ کیلومتر طول دارد و اگرچه حدود ۳۰۰ کیلومتر مربع از آن جزو مناطق آزاد محسوب شده اما به هر حال فضای مناسبی برای گسترش صنعت توریسم محسوب می‌شد.
زمانی که مصوبه مناطق آزاد اعلام شد، کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس نگران این موضوع بودند که مناطق آزاد ما بتواند جای مناطقی همچون «جبل علی» را بگیرد، اما متأسفانه اهداف مصوبه مناطق آزاد تحقق پیدا نکرد. در بخش صنعت و توریسم بسیار ضعیف عمل کردیم و صرفاً مسائل تجاری مورد توجه قرار گرفت که در حوزه تجارت نیز مشکلاتی وجود دارد.
یکی دیگر از اهدافی که مخصوصاً در منطقه آزاد قشم مورد نظر قرار داشت، مبحث نفت و سوخت‌رسانی بود به این صورت که اقدام به راه‌اندازی بانکرینگ در منطقه کنیم. با توجه به اینکه قشم به عنوان آزادراه کشتی‌ها شناخته می‌شود با راه‌اندازی بانکرینگ ما توانایی تأمین سوخت انبوه کشتی‌هایی که در دریا تردد می‌کنند را پیدا می‌کنیم. به دلیل اینکه ما نمی‌توانستیم سوخت این کشتی‌ها را تأمین کنیم. اینها برای تأمین سوخت و تعمیرات کشتی به کشورهای جنوبی خلیج‌فارس مراجعه می‌کردند و این درحالی بود که ما توانایی و منابع سوختی لازم برای ساپورت این کشتی‌ها را داریم. حتی در بحث صنعت کشتی سازی ظرفیت‌های بالایی در کشور وجود دارد. به عنوان مثال در بندرعباس شرکت کشتی‌سازی خوبی وجود دارد که متأسفانه برخی از دولتمردان ما برای ساخت کشتی به کشورهای دیگر سفارش می‌دهند. اما در خصوص صنعت هدف این بود که در مناطق آزاد به خصوص منطقه آزاد قشم صنایع استراتژیک را تولید کنیم تا این منطقه پایه صنعت قرار بگیرد و محصولات آن علاوه بر تأمین نیاز داخل به کشورهای حاشیه خلیج نیز صادر شود. متأسفانه امروز ما تبدیل به بازاری برای کشورهای حاشیه خلیج‌فارس شده‌ایم. البته بخشی از اهداف، ایجاد اشتغال برای مردم منطقه محروم و ایجاد رونق اقتصادی بوده است.
باید گفت مناطق آزاد در مبحث ضربه زدن به تولید و اقتصاد کشور هم مؤثر است. علت این مسئله نیز واردات بالای کشور از این مناطق می‌باشد. قطعاً این حجم واردات که معاف از مالیات است صرفاً جهت مصرف خودِ مناطق آزاد نیست بلکه مازاد آن به داخل کشور نشت می‌کند و این به شکل قاچاق است و همان‌طور که مقام معظم رهبری فرمودند، باید دقت داشته باشیم که اقدامات اقتصادی در کشور ضربه‌ای به تولید ملی وارد نسازد.
ناگفته نماند که مناطق آزاد منافعی هم دارد اما باید در ابتدای امر منافذی که در موضوع مناطق آزاد موجب بروز مشکل برای کشور می‌شود را مسدود کنیم تا به منافع آن دست پیدا کنیم. باید به دنبال راه‌کارهایی برای برون رفت از معضلات این پدیده بود تا آنچه که قانون‌گذار و دولت برای ایجاد مناطق آزاد در نظر گرفته بودند را محقق سازیم.
در تحلیل عدم موفقیت مناطق آزاد از جمله قشم باید گفت بروکراسی اداری مرتبط با مناطق آزاد که باید حذف می‌شد، محقق نشد. به عنوان مثال در جبل علی زمانی که سرمایه‌گذار قصد انجام فعالیت در این منطقه را می‌کند، ظرف ۲۴ ساعت تمامی امکانات برای آغاز به کار او فراهم می‌شود اما در مناطق آزاد ما این طور نیست. زیرساخت‌هایی که باید برای سرمایه‌گذار فراهم باشد تا به سرعت بتوان سرمایه‌گذار را برای فعالیت در منطقه جذب کرد، وجود ندارد.
از علل دیگر ناکامی مناطق آزاد فقدان نظارت بر عملکرد این مناطق است. مسئولین دست‌اندرکار ارزیابی‌ای از نقاط مثبت و منفی پروژه نداشته‌اند. از سوی دیگر مناطق آزاد خود را تافته جدابافته دیده‌اند و حاکمیت امکان هیچ‌گونه نظارتی بر این مناطق ندارد و تنها از کانال مناطق آزاد نظارت می‌شود.
* نماینده مردم بندرعباس و قشم در مجلس
نظر شما