«نماینده»/ برنامه‌‎های مربوط به حوزه اعتیاد در کشور از مهمترین تدابیر در حوزه کاهش آسیب‌های اجتماعی است. در این میان اما مدت‌هاست که در کنار سایر برنامه‌ها که اجرایی شده است، شاهد صحبت مسئولان درباره طرحی به نام ایجاد اتاق امن تزریق برای معتادان هستیم که سال‌هاست مطرح شده اما در لابه‌لای چراها همچنین اما و اگرها یا فراموش شده یا در دستور کار قرار نگرفته است. این موضوع همچنین خروجی تجربه اتاق‌های تزریق در سایر کشورها و نگاه جامعه به این طرح موضوعی بود که موجب شد تا با «پرويز افشار»، سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر به گفت‌وگو بنشینیم.

«نماینده»؛ در دستور مقام رهبری در ابلاغ سیاست‌های کلان مبارزه با مواد مخدر مبتنی بر پنج اقدام مهم است، پیشگیری، درمان، مقابله با عرضه، کاهش آسیب، حمایت‌های اجتماعی از جمله اشتغال و فعالیت‌هایی که از مصادیق پیشگیری از عود آسيبی‌ها بوده و بسیار اهمیت دارد.  در این زمینه نگاه و برنامه‌ریزی برای معتادان تزریقی به چه صورت است؟

در زمینه پیشگیری از آسیب، ایران از کشورهای پیشرو در منطقه است. از سال ۷۸ تا ۸۰ شاهد اپیدمی ایدز در معتادان تزریقی در کشور بودیم که بحث درمان نگه دارنده با متادون و توزیع سرنگ، همچنین سوزن و سایر لوازم کاهش آسیب مطرح شد و مشاوره اصولی راه‌اندازی کلینیک‌های مثلثی هم باعث شد که بتوانیم توسعه بیماران نوپدید و باز پدید در میان معتادان تزریقی را به خوبی مدیریت و کنترل کنیم. در این مقطع وضعیت به این صورت بود که از کل موارد ابتلا به ویروس HIV شناخته شده در کشور، ۶۵ تا ۶۷ درصد آنها، علت ابتلا به ایدز را تزریق و اکنون با اجرای برنامه‌های این‌چنینی، موارد شناسایی شده کمتر از ۴۰ درصد به دلیل تزریق است که نشان می‌دهد برنامه کاهش آسیب کار خود را به خوبی انجام می‌دهد. در این میان تعداد زیادی از معتادان تزریقی تحت پوشش برنامه‌های کاهش آسیب قرار گرفته‌اند و گروه‌های تخصصی نیز در محلات حاضر شده و خدمات لازم را به معتادان ارائه می‌دهند.

یکی از حلقه‌های مفقوده کاهش آسیب این بود که تعداد بسیار كمي از معتادان تزریقی هستند که بازگیری آنها از ماده مخدر تزریقی تقریباً غیرممکن است و اینها به اصطلاح با خطراتی که ایجاد می‌کنند هم خود به دلیل بیماری یا ناخالصی مواد آسیب می‌بینند هم دیگران را در معرض آسیب قرار می‌دهند.

در دنیا به عنوان حلقه انتهایی تکمیل خدمات کاهش آسیب برای این افراد اتاق‌هایی ایجاد می‌شود به نام اتاق یا مرکز مصرف مدیریت شده که براساس آنچه درست بوده و میزانی است که فرد دچار اوردوز و ... نمی‌شود؛ مواد را تزریق کنند.

«نماینده»؛ تعداد این افراد در حال حاضر چه میزان است؟ به عبارتی از ۳ درصدی که آمار معتادان را تشکیل می‌دهد، چه تعداد چنین شرایطی را دارند که در حلقه نهایی قرار گرفته‌اند؟

از کل جمعیت معتادان کشور، حداکثر ۲۰ تا ۲۴ درصد معتاد تزریقی بوده که از این تعداد کمی هستند که نیاز به تزریق امن دارند. بقیه افراد به تدریج ترزیق را کنار گذاشته و سمت برنامه‌های نگهدارنده با متادون سوق داده می‌شوند و در برنامه کاهش آسیب به مرحله ترک اعتیاد می‌رسند. تعداد کمی که به آن اشاره شد، در حقیقت این شیوه اتاق تزریق برای جلوگیری از عواقب جدی مصرف مواد است. البته فلسفه آن قبول رفتار فرد نیست زیرا به هیچ عنوان قابل قبول نخواهد بود، ولی فردی که در چرخه وسواس و اجبار گیر کرده است و نمی‌توانیم وی را به سمت‌وسوی درمان خوراکی یا ترک اعتیاد ببریم، مجبور هستیم کاری کنیم که حداقل به خود صدمه کمتری بزند و به دیگران نیز صدمه نزند.

«نماینده»؛ با این اوصاف، خروجی تجربه اتاق‌های تزریق در سایر کشورها چگونه بوده است؟

کشورهای زیادی در دنیا این تجربه را دارند و بسیار نیز موفق عمل کرده‌اند، سوئیس، آلمان، هلند، استرالیا و کانادا از جمله کشورهایی به شمار می‌روند که این برنامه در آنها در حال اجراست.

«نماینده»؛ یک نکته مهم درباره ایجاد اتاق‌های تزریق این است که شهرداری تهران زمانی که گرم‌خانه‌ها را راه‌اندازی کرد، با مردم محلی چالش داشت که نگران بودند، بستر این آسیب، به محلات آنها کشیده شود؟ تجربه‌ای که ممکن است تکرار شود.

مردم حق دارند روی سرنوشت محله و شهر خود حساس باشند، در حقیقت آن چیزی که ما آن را حساسیت‌ها و مقاومت‌های اجتماعی نام‌گذاری می‌کنیم، به علت آشنا نبودن مردم با فلسفه وجودی این مراکز است. اگر شهرداری گرم‌خانه نزند، اگر سازمان بهزیستی «دي.آي.سي» یا مرکز درمانی برای درمان اعتیاد ایجاد نکند، این گروه آسیب‌زا و آسیب‌پذیر در محلات پخش می‌شوند و ممکن است در محله بنده و شما تعدادشان کمتر به نظر برسد تا زمانی که گرم‌خانه‌ای تأسیس شود، اما همان تعداد کم آسیبی که وارد می‌کنند، بسیار زیاد است.

«نماینده»؛ چطور؟

آنها در این محله با سایر معتادان کلونی تشکیل می‌دهند و رفتارهای آنها دیگران به ویژه جوانان و نوجوانان را به سمت‌وسوی اعتیاد تزریقی می‌برد و تزریق مشترک هم ممکن است داشته باشند که باعث گسترش و اشاعه آمار بیماران مبتلا به HIV می‌شود و رفتارهای مخاطره آمیز دیگری که خرده جرایم و ناامنی را به همراه دارد. بنابراین اگر می‌بینیم در یک منطقه شهرداری یا یکی از دستگاه‌های اجرایی  مکانی را راه می‌اندازد برای مصون سازی و کاهش آسیب در سطح شهر و جامعه است. معتاد زمانی که خدمات مشاوره و ... را دریافت می‌کند، رفتارهای پرخطر وی به شدت کم می‌شود. دیگر به خرده فروشی و مصرف علنی مواد در آن محدوده و بافت منطقه‌ای کمتر مبادرت می‌ورزد و چهره شهر به تدریج پاک خواهد شد.