می‌گوید زنگنه بیش از حد به نیرو و پول خارجی دل‌بسته است؛ این نقطه ضعف بزرگ اوست. البته تمام دوستان و نزدیکان قدیمی و بازنشسته‌اش را در وزارتخانه جمع کرده است...  دکتر «علی طاهری‌فرد»، اقتصاددان با گرایش اقتصاد انرژی و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(عليه‌السلام) است. وی که هم‌اکنون رئیس و عضو دفتر مدل‌سازی اقتصاد ایران است، دربارة عملکرد زنگنه و تیم مدیریتی او می‌گوید: «به نظرم زنگنه نتوانست در فروش نفت کاری کند، حتی به نظرم از دورة قبل کار سخت‌تر شده است.» او  بر این باور است که زنگنه دیگر زنگنه قبل نیست و می‌ترسد! گفت‌وگوی خواندنی دکتر طاهری‌فرد را با هفته‌نامة «نماینده» بخوانید.

آقای دکتر طاهری‌فرد! همان‌طور که در روزهای اخیر در اخبار مشاهده کردید، قیمت نفت به زیر ۴۰ دلار رسیده است. تحلیل شما چیست؟ برخی از کارشناسان می‌گویند عربستان و قطر در کاهش قیمت مؤثرند و این دو کشور می‌خواهند با این کار به جمهوری اسلامی ضربه بزنند.

ما درحال حاضر در شرایط (Oversupply) یا مازاد عرضه هستیم و بحث‌های سیاسی مانند اینکه عربستان و قطر دارند بازار را بهم می‌ریزند، به دور از واقعیت است، ازاين‌رو اینها توانایی کاهش قیمت‌ها را ندارند، چرا که اقتصاد عربستان نیز به شدت به درآمدهای نفتی نیازمند است. در حال حاضر بازار در وضعیت مازاد قرار دارد. مگر اینکه شرایط مازاد عرضه برطرف شود که یکی از ملزومات این رخداد رونق اقتصاد جهانی است. اگر چه وضعیت اقتصادی چین نسبت به ماه‌های گذشته بهتر شده است اما همچنان اقتصاد چین با شرایط ایده‌آل و مناسب  فاصله داشته و رشد متوسط به پایینی دارد. لذا با توجه به شرایط موجود، به نظر می‌رسد قیمت نفت در محدودة ۴۰ دلار به ثبات نسبی رسیده است. از سوی دیگر تولید انرژی جایگزینی مانند: «گاز» افزایش پیدا کرده و قیمت گاز صادراتی روسیه به اروپا که در گذشته حدود ۴۰ سنت بود، به حدود ۱۰ تا ۱۵ سنت کاهش یافته است. در مجموع به نظر می‌رسد قیمت نفت در همین حول‌وحوش باقی بماند، مگر اینکه شوکی به عرضة این محصول وارد شود که گویا اوپک فعلاً قصدی برای انجام این کار ندارد.  

بعد از روی کار آمدن دولت یازدهم، آیا تحولی در حوزة نفت ایجاد شد؟

درمجموع ما ۸۰۰ هزار بشکه نفت تولید و صادر می‌کنیم و مابقی صادراتمان میعانات گازی است. یعنی اتفاقی برای تحریم‌ها نیفتاده است. قرار بود صادرات ما به صفر برسد که این اتفاق بعد از روی کار آمدن دولت یازدهم نیفتاد، وگرنه ما هنوز حق افزایش صادرات نفت را نداریم. یعنی زنگنه نتوانست علی‌رغم وعده‌هایی که داده بود، صادرات و تولید نفت را بیشتر از قبل کند.

شما مهم‌ترین ایراد تیم کنونی وزارت نفت و مدیریت زنگنه را چه می‌دانید؟ من از خود نفتی‌ها شنیده‌ام كه تقریباً وزارت نفت در یک سکوت به سر می‌برد.

اگر چه درطول ۸ سال مدیریت دولت قبل، وزارت نفت ۷ وزیر و سرپرست عوض کرد اما الان که آقای زنگنه روی کار آمده است به همان اندازه‌ای که دولت قبل به انجام کارهای کارشناسی علاقه‌ای نداشت، این دولت و در رأس آن آقای زنگنه، خودشان را کارشناسی کامل دانسته و به حرف کسی گوش نداده و فقط نظریه‌هاي خودشان را اجرایی می‌کنند. زنگنه با توجه به مباحثی از قبیل «کرسنت»، دست به عصاتر از قبل کار می‌کند و با زنگنه سال‌های گذشته که اگر حرفی می‌زد حتماً عملی می‌شد، بسیار متفاوت است. امروز حتی شاید امضای زنگنه از اتاق کارش نیز بیرون نرود. با این اوصاف در مجموع، من آن چابکی و طراوت مورد نظر را در وزارت نفت نمی‌بینم. این وزاتخانه امروز چابک نیست، دلیلش هم حضور تیمی است که الان این وزارتخانه را اداره می‌کند. اکثر مدیران این وزارتخانه افرادی قدیمی و پا به سن گذاشته هستند که به صورت افراطی به سرمایه‌گذاری خارجی امیدوار بوده و دل‌بسته‌اند. این افراد سرمایه‌گذاری خارجی را تنها راه حرکت صنعت نفت دانسته و معتقدند: «ظرفیت و توان داخلی ما همین است، لذا آن چابکی و طراوت لازم در این تیم وجود نداشته و بیشترین تمرکز این افراد روی سرمایه‌گذاری خارجی و انعقاد قرارداد با طرف‌های خارجی است.»

در حوزة تولید نفت نیز اقدام خاصی نشده است. زنگنه قبل از گرفتن رأی اعتماد می‌گفت بعد از آمدن به وزارت نفت تولید را افزایش خواهم داد.

وقتی ذخایر ما پر است و دولت نمی‌تواند همین ذخایر موجود را به فروش برساند، افزایش تولید چه فایده‌ای دارد؟ الان ما در بازار نفت کاره‌ای نیستیم بلکه عربستان همه کاره است. عربستان هم می‌گوید: «وقتی ایران براساس تحریم‌های موجود نمی‌تواند فروش خود را افزایش دهد، من چرا تولید و فروش خود را کاهش دهم.»

با ورود زنگنه به مجموعة وزارت نفت، قرار بود مشکل فروش نفت نیز حل شود. با توجه به فسادی که در دورة گذشته برای فروش نفت رخ داده بود، آیا زنگنه توانست آن را مدیریت کند.

به نظرم زنگنه نتوانست در فروش نفت کاری کند، حتی به نظرم از دورة قبل کار سخت‌تر شده است. واقعیت این است که وی بخشي از مسائل مانند فروش نفت را به همان روش‌های قبلی برگرداند و همان سیستم قبلی را پیاده کرد. در روش قبلی باید یک نفر قراردادهای نفتی را امضا کرده و فروش نفت صرفاً به عهدة شرکت ملی نفت گذاشته شده و جلوی بخش خصوصی که در دولت قبل میدان حضور پیدا کرده بودند، مسدود و متوقف شد.

به نظرم این موضوع با اقتصاد مقاومتی در تعارض است. یکی از دلایل دیگری که باعث شده این تیم محتاط و محافظه‌کارانه عمل کند، این است که زنگنه از ریسک می‌ترسد و حتی گاهاً برای امضای کارها و قراردادهای  ساده، جرئت امضا کردن ندارد، در حالی‌که در گذشته وی این‌قدر محتاط نبود. این احتیاط بیش از حد، عملاً باعث می‌شود خیلی از کارها کند شود. از طرفی طبیعتاً در شرایط ویژه‌ای که ما داریم، ریسک کمتر، کار را سخت‌تر می‌کند که خود این موضوع جلوی اقدام‌هاي متحورانه را گرفته و وزارت نفت را به اقدام‌هاي روتین و معمول راضی می‌کند.

یکی از ایرادها به وزارت نفت و زنگنه، تیم مدیریتی و زیر دستان اوست. کارشناسان می‌گویند زنگنه، دوستان بازنشسته خود را به وزارت نفت آورده و وجود همین افراد بازنشسته، فعالیت‌های وزراتخانه را کند کرده است.

بله قبول دارم؛ متأسفانه تیم فعلی وزارت نفت خیلی قدیمی و فرسوده است. البته تا آنجا که می‌دانم گروه جوانی به عنوان مشاور در این وزارتخانه منصوب شده‌اند که در امور جاری به وزارتخانه مشورت داده و کمک می‌کنند ولی تیم اصلی، همان تیم قبلی است که در گذشته روی کار بوده و امتحان خود را پس داده است. لذا از چنین تفکری نمی‌توان انتظار اقدام‌هاي متحورانه داشت.

تأثیرگذاری ایران در اوپک چه میزان است؟ آیا با آمدن زنگنه وضع بهتر نشده است؟ من یادم هست یکی از موارد منفی که زنگنه نسبت تیم قبلی (دولت قبل) داشت، عدم اثرگذاری وزارت نفت بود. آیا او و تیمش، نسبت به گذشته اثرگذاری بیشتری دارند؟

هیچ تغییری نسبت به گذشته صورت نگرفته، حتی با آمدن زنگنه وضع بدتر شده است. از سوی دیگر ما در اوپک عملاً کاره‌ای نیستیم و حضورمان در شرایط موجود بیشتر به دلیل حضور صرف است، وگرنه کشوری که تولید ۸۰۰ هزار بشکه‌ای در روز دارد، می‌تواند چه کار انجام دهد؟ ما مطمئناً نقشی در اوپک نداریم، لذا در بازار نفت نیز جایگاه چندانی نداریم که بخواهیم به واسطة آن فعالیت دیپلماسی کنیم. زنگنه هم نتوانست کاری کند.

شما گفتید زنگنه امروز با زنگنه گذشته فرق می‌کند. می‌شود در این باره مصداق بیاورید؟

امروز دیگر شخص زنگنه اهل ریسک کردن نیست. زنگنه امروز، با زنگنه سال‌های گذشته خیلی فرق کرده است. زنگنه در انعقاد قراردادهای جدید به واسطة سابقة کرسنت خیلی محتاط‌تر و با دست‌های بسته عمل می‌کند. هر چیزی را امضا نمی‌کند. منتظر خارجی‌هاست و به سختی به داخلی اعتماد می‌کند.

نمی‌دانم شاید مقداری از این مسئله ناشی از نگرانی‌هایی است که دارد؛ نمی‌دانم.

آیا از عملکرد نفتی وزیر راضی هستید؟ به نظر شما او در مدت ۸۵۰ روز گذشته اقدام خاص مثبتی برای صنعت نفت ایران انجام داده است؟ او قبل از آمدن به وزارتخانه، نقدهای بسیار زیادی به مدیریت ۸ساله نفتی در دوران احمدی‌نژاد داشته است. عملکرد دوسالة او را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

من نمی‌گویم کار خاصی نشده، اما آن چیزی که ما انتظار داشتیم، صورت نگرفته است. خود ما، از رأی آوردن ایشان در مجلس حمایت کردیم ولی انتظار نداشتیم که ایشان این‌قدر با سنگینی و رخوت کار کنند. به خاطر این رخوت و احتیاط بیش از حد و فشاری که بر وی وارد می‌شود، در اخذ هر تصمیمی که دارای کمی ریسک است، احتیاط می‌کند.

عملکرد زنگنه در این ۸۵۰ روز با انتظاراتی که ما از وزارت نفت داشتیم، بسیار فاصله دارد. کسانی هم که می‌گویند ایشان منتظر سرمایه‌گذاران خارجی است، بله همین‌طور است و ایشان منتظر چنین رخدادی است. زنگنه تقریباً معتقد است که از داخل و با توان داخلی بیش از این نمی‌توان کاری کرد و تمام ظرفیت و پتانسیل توان داخلی ما مورد استفاده قرار گرفته است. متأسفانه زنگنه بیش از اندازه به خارجی‌ها دل‌بسته و نقد جدّی به او وارد است.

پیش‌بینی شما از قیمت نفت در ماه‌های آینده چیست؟ فکر می‌کنید روند قیمتی چگونه حرکت کند؟

الان عمده کاهش قیمت نفت به سمت عرضه است. باید ببینیم در سمت عرضه چه اتفاقاتی خواهد افتاد. مهم‌ترین اتفاق در سمت عرضه همین دکل‌های نفتی است که خیلی کم شده است و از ۱۰۰۰ به ۶۰۰ رسیده است. فکر می‌کنم تا نیمه‌های سال ۲۰۱۶م. همین قیمت‌ها ادامه داشته باشد و به تدریج از نیمه‌های ۲۰۱۶م. اگر امریکا بتواند تولید خود را حفظ کند، قیمت‌ها افزایش خواهد یافت. ولی قیمت‌های موجود در بازار نفت در کف و حداقل خود قرار دارند و از این کمتر نخواهد شد. یعنی کاهش قیمت بیش از این اصلاً مقدور نیست. البته شاید اگر ایران صادرات خودش را ۵۰۰ هزار بشکه افزایش دهد، قیمت نفت در کوتاه مدت چند دلاری کاهش یابد اما مجدداً به روال سابق باز خواهد گشت و ما قیمتی کمتر از این را تجربه نخواهیم کرد. با وضعیت موجود و کاهش قیمت نفت خیلی از صنایع و واحدهای پایین دستی زیان می‌بینند، لذا این روند نمی‌تواند ادامه داشته باشد.